Vaccins ontwikkelen is een vak

‘Wij doen de eerste research’

door Julie Houben

Op het Utrecht Science Park Bilthoven, beter bekend als het RIVM-terrein, werken honderden onderzoekers aan oplossingen voor gezondheid en milieu. Onder vaccin-experts is Bilthoven zelfs wereldberoemd. Bilthoven Biologicals maakt ze, Intravacc ontwikkelt ze en verbetert bestaande vaccins. Een proces van soms wel twintig jaar.

Bilthoven - Vaccins zijn feitelijk een ‘onschadelijk gemaakte’ variant van een bacterie of virus die een besmettelijke en ernstige ziekte veroorzaakt. Bij toediening ervan geeft je lichaam een immuunreactie zonder dat je de ziekte krijgt. Daarna ben je immuun.

Ook veilig
Gideon Kersten (58) is als wetenschappelijk directeur verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderzoek bij Intravacc. Hij legt uit waarom het zo ingewikkeld is om een vaccin te maken. ‘Het vaccin moet niet alleen wérken, het moet ook veilig zijn. Je moet bij het ontwikkelen dus zéker weten dat het vaccin geen ernstige bijwerkingen veroorzaakt. Dat je het virus of de bacterie volledig onschadelijk hebt gemaakt. Bovendien moet je zorgen dat het immuunsysteem niet te sterk reageert. De bekende lichte verhoging of een beetje pijn aan je arm accepteren we wel als ons kind een DKTP-prik krijgt. Maar meer kan eigenlijk niet. Dan haken mensen af.’

Extra uitdaging
Als het vaccin werkzaam en veilig genoeg blijkt in het lab volgen er uitgebreide testen bij menselijke proefpersonen, voordat toediening op grote schaal aan -meestal- kleine kinderen aan de orde is. ‘Ontwikkel je een vaccin voor de 3e wereld, dan heb je nog een extra uitdaging’, vertelt Kersten. ‘Een vaccin moet koel blijven tot vlak voor de toediening, anders bederft het of werkt het niet meer. Een groot probleem in de meeste arme landen, waarvoor wij bij Intravacc aan oplossingen werken. Vriesdrogen is een methode die we nu onderzoeken.’

Op tijd klaar
Vanwege de lange looptijd vanaf de behoefte aan een nieuw of verbeterd vaccin tot productie begint Intravacc al vroeg met het eerste onderzoek. Vaak in opdracht van de overheid of internationale organisaties zoals de WHO. ‘We zijn nu bezig met de ontwikkeling van een vaccin tegen de geslachtsziekte gonorroe. Hiervoor krijgen mensen nu antibiotica maar de gonokokken bacterie wordt langzaam resistent, dus er moet iets beters komen: een vaccin. Maar zolang de antibiotica nog werken is er voor de farmaceutische industrie geen reden om een lang en duur traject van vaccinontwikkeling te starten. Daarom vraagt de overheid ons om hier de eerste research naar te doen. De industrie stapt dan sneller in om alle nodige vervolgonderzoeken te doen, waardoor het vaccin toch op tijd klaar is als -zeg over dik tien jaar- de antibiotica echt niet meer werken.’

Zo is Intravacc een belangrijke schakel tussen de eerste vraag naar een vaccin en de uiteindelijke productie op grote schaal.